Tientallen bestuurders van gemeenten uit het hele land verzamelden zich donderdag 2 juli bij de Tweede Kamer om aandacht te vragen voor hun kwetsbare financiële positie. Ze deden dat voorafgaand aan Kameroverleg met minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken.
Brandbrieven voor structureel extra geld voor gemeenten die door 247 van de 355 gemeenten worden ondersteund, 71 filmpjes van wethouders en/of colleges die de penibele financiële situatie uit de doeken doen en tientallen bestuurders die naar Den Haag trekken om bij de Tweede Kamer voor meer geld te pleiten. Het komt niet vaak voor dat gemeenten zich zo massaal roeren.
Dat de nood hoog is, benadrukt ook Leonard Geluk, algemeen directeur van de VNG, in een filmpje op Twitter (#gemeenteninnood), namens alle 355 gemeenten. ‘De financiële positie is nijpend. Voor heel veel gemeenten is de financiële positie onhoudbaar.’ Die penibele situatie heeft gevolgen voor onder meer de (maatschappelijke) voorzieningen en voor het onderhoud van het openbaar groen, aldus Geluk. De Tweede Kamer moet bij minister Ollongren van Binnenlandse Zaken aandringen op structureel extra geld voor gemeenten, is zijn boodschap. Als dat er niet komt, zien gemeenten zich genoodzaakt om belastingen fors te verhogen – ‘en dat wil niemand in deze tijd’ – of om fors te bezuinigen op voorzieningen.
Maar de uitkomst van het Kamerdebat is dat de gemeenten er voorlopig geen cent bijkrijgen. De reële coronakosten zullen volledig worden vergoed, maar een oplossing voor de structurele financiële problemen is nog niet in zicht. Mogelijk mogen gemeenten dit jaar een niet-sluitende begroting indienen en wellicht mogen ze hun begroting later dan medio november indienen. En heel misschien wordt de opschalingskorting verzacht.
Sluitende begroting
Die financiële nood van gemeenten moet gelenigd worden, vindt de Tweede Kamer. Over de wijze en het moment waarop zijn de meningen verdeeld. De Kamer maakt onderscheid in incidentele en structurele oplossingen. Voor de korte termijn wil een aantal fracties, waaronder ChristenUnie, PvdA en SGP, dat gemeenten ontslagen worden van hun plicht dit jaar een sluitende begroting in te dienen. ‘Dat is geen structurele oplossing, maar een noodmaatregel’, aldus Roelof Bisschop (SGP). Minister Ollongren wil dit eerst met de provinciaal toezichthouders overleggen. Daarnaast wil ze een compleet beeld hebben van de financiële situatie van gemeenten. Die komt pas als ze een overzicht krijgt van de provinciaal toezichthouders over de jaarrekeningen 2019, stelde de minister. Medio augustus wil ze gemeenten laten weten of ze een niet-sluitende begroting mogen indienen. ‘Ik wil daarnaast weten of gemeenten daarmee geholpen zijn.’ Medio augustus laat ze ook weten of begrotingen later mogen worden ingediend.
Opschalingskorting
Voor financiële lucht op de korte en lange termijn moet worden gekeken naar de opschalingskorting. SP en GroenLinks willen die, net zoals gemeenten willen, helemaal van tafel. Dat levert een miljard euro op voor gemeenten. D66 voelt meer voor een minder hoge korting, van rond de 700 miljoen euro in plaats van de miljard euro. Ollongren stelde dat het kabinet mogelijk te porren is om die korting naar beneden bij te stellen, maar wil het CPB het nog eens laten doorrekenen. Ze wil het aan een volgend kabinet overlaten om de opschalingskorting al dan niet helemaal te schrappen.
Onderzoek
Ook over de tekorten op het sociaal domein – een structureel probleem – was Ollongren onvermurwbaar. Gemeenten hebben de afgelopen jaren al extra geld gekregen, onder meer het miljard voor de jeugdzorg, zo stelde de minister. Er lopen nu diverse onderzoeken naar de groeiende jeugdzorgkosten en de financiële gevolgen van de invoering va het Wmo-abonnementstarief voor gemeenten. Op basis van de resultaten beslist het kabinet over structureel extra geld hiervoor. Voor de jeugdzorg gaat een volgend kabinet dat doen.
Reactie
In een reactie op het Kamerdebat stelt de VNG dat het teleurstellend is dat het kabinet geen concrete acties heeft verbonden aan de Kamerbreed gedeelde zorgen over de gemeentelijke financiën.
Water aan de lippen
‘Teleurstellend niet zozeer voor gemeenten zelf, maar vooral voor al die Nederlandse inwoners die daar de dupe van dreigen te worden’, aldus een woordvoerder van de VNG desgevraagd. ‘Dat bij gemeenten financieel het water aan de lippen staat, staat nu indringend op het netvlies van de Kamer en het kabinet.’
Problemen
Dat stellen ook de initiatiefnemers van de actie #gemeenteninnood, de Opsterlandse wethouder Rob Jonkman (financiën, ChristenUnie) en de Renkumse wethouder Marinka Mulder (financiën, PvdA) van #StopLokaleBezuingingen. ‘Van links tot rechts wordt het probleem gezien. Dat is winst’, aldus Mulder. Maar ook zij vindt het teleurstellend dat de minister woensdag niets concreets heeft toegezegd. De minister wil meer inzicht in de financiële situatie van gemeenten over heel 2019. ‘Dat doet geen recht aan alle brieven van wethouders en de filmpjes die zijn gemaakt’, vindt Mulder. ‘Het klinkt niet onlogisch dat de minister een goede onderbouwing wil zien, maar de problemen spelen al langer”, stelt Jonkman.
Volgend kabinet
Hoewel Jonkman noch Mulder de illusie hadden dat het kabinet direct met extra geld over de brug zou komen, hadden ze wel meer verwacht. ‘Het kabinet had kunnen anticiperen door, vooruitlopend op de uitkomsten van diverse onderzoeken (naar onder meer de tekorten jeugdzorg en de gevolgen van de invoering van het Wmo-abonnementstarief, red), een bedrag op de rijksbegroting 2021 op te nemen’, aldus Jonkman. Als er bij Prinsjesdag geen garen op de klos komt, staan gemeenten in ieder geval een jaar in de kou. ‘En dan wordt een oplossing doorgeschoven naar een volgend kabinet.’
Doekje voor het bloeden
Het loslaten van de verplichting dit jaar een sluitende begroting in te dienen zou lucht geven, aldus Mulder. ‘Daarmee kunnen we de tijd overbruggen tot een structurele oplossing van een nieuw kabinet, zonder te veel op voorzieningen te moeten bezuinigen.’ Dat onderschrijft Jonkman. ‘Het helpt ons even, maar daarna moet er echt wat gebeuren. Ideaal is het niet, maar het is een doekje voor het bloeden.’
Bron: VNG en Binnenlands Bestuur